[ Vilayat ve elviya merkezlerinde muhtelit i’dadi mektepleri te’sis kılınmakta olduğundan nefs-i Edirnede mukaddemce binasına mübaşeretle i’dadi mektebi içün nevakısı itmam olunmuş olan Rüştiye mektebinin tahsisi tasvib olunarakRüştiye olmak üzere müceddeten bina kılınan mektep dahi mükemmel suretde ikmal edilmiş olmasıyla Zilkaddenin onbeşinci günü (miladi 26 ağustos 1885) hey’et-i vilayet hazır oldukları halde resm-i küşadı icra kılınarak Rüştiye şakirdanı oraya nakl ve ferdası dahi vali-i vilayet ve erkan-ı ordu-ı hümayun ve me’murin-i hükümet ve ulema ve rüasa-yı ruhaniye ve mu’teberan-ı memleket ve bir tabur asakir-i şahane ve mektep şakirdanı bi’1-ictimamezkur muhtelit mekteb-i i’dadinin dahi küşadı bi’l -icra sunuf-ı tebe’dan yazılmış olan talebenin ik’adıyla tedrise bed’ve mübaşeret etdirildiği… ]

Eminim ki bu hatırları okuyan bir çok kişi anlatılanları anlamamıştır. Aşağıda bu metnin bugünkü dilde anlatımını vereceğim. Bu metni okuduğunuzda Atatürk’ümüzün yüceliğini ve dil devriminin ne kadar gerekli olduğunu sizler de bir kez daha anlamışınızdır sanırım . Gelelim idadinin açılış töreninin bu günkü dille anlatımına.

[ İl ve Liva(5) merkezlerinde karma(6) idadiler kurulmakta olduğu için Edirnenin merkezinde de rüştiye olarak yapılan ve idadi olarak kullanılabilmesi için eksikleri de tamamlanan binanın idadi olarak kullanılması uygun görülmüş ve ayrıca Rüştiye olmak üzere yeni yapılan ilave binanın da mükemmel olarak tamamlanmış olaması üzerine miladi 26 Ağustos 1885 Çarşamba günü açılış töreni yapılarak Rüştiye öğrencileri bu yeni binaya nakledildiler. Ertesi gün Vali, ordunun ileri gelen komutanları hükümet görevlileri, alimler, ruhani liderler (Din adamları) ve memleketin ileri gelenleri vede bir tabur padişahlık ordusunun özel askerlerinden oluşan merasim kıtası ile okul öğrencilerinin de katılımıyla İdadinin de açılış töreni yapıldı. İmparatorluğun çeşitli kesimlerinden okula yazılmış olan öğrencilerin oturtulmasıyla öğretime başlatıldı.]

İşte bu tarihten itibaren yani (1885 -1886) öğretim yılından başlamak üzere okulumuzda orta öğretim iki kademeli hale geldi. Rüştiye orta okul, İdadi de lise eğitimi vermeye başladı. Böylece orta öğretimin kalitesi artırılmış ve yüksek öğretime daha iyi öğrencilerin gönderilmesi sağlanmış oldu. O güne göre çok modern bir binaya sahip olan okulumuzda sadece gündüzlü öğrenciler eğitim görmekteydiler. Burada bir noktayı açıklamakta yarar görürüm. 1882-1890 yıları arasında taşrada idadilerin yaygınlaştığını görmekteyiz. Bunlar il merkezlerinde rüştiye ile birlikte (7) yıl sancak merkezlerinde ise rüştiye ile birlikte   (5)   yıl süreyle eğitim vermektedirler.

Durum böyle olunca Edirne ilinin sancak ve ilçelerinde okuyanların idadi eğitimlerini tamamlamak amacıyla Edirneye gelmeleri doğaldı. Bunun sonucu olarak okulumuza yatılı öğrenci alınması gerekliliği ortaya çıktı. Okula yapılan ilave inşaatlarla 1895 – 1896 öğretim yılından itibaren yatılı öğrenci kabulüne başlandı. 18 Temmuz 1895 tarihli ‘Edirne Gazetesi’nde yayınlanan bir ilanda okula yeni alınacak olan öğrencilerde aranan şartların belirtildiği gibi okul idaresi ile şu bilgiler yer almaktadır.

‘Okulda 7 eylül 1895 günü yapılacak bir sınavla yatılı ve gündüzlü öğrenci alınacaktır, sınava girmek isteyen öğrencilerin maarif ve okul müdürlüğüne başvuruda bulunmaları’ istendikten sonra idadiye kayıt şartları şöyle sıralanmıştır. ‘Okul beş’i İdadi iki’si Ali (yüksek) olmak üzere yedi sınıftan ibaret olup Sancak idadilerinden diploması olanlar okulun altıncı sınıfına rüştiye diploması olanlar okulun üçüncü sınıfına iptidai diploması olanlar okulun birinci sınıfına kayıt ve kabul edilirler. Müslim ve gayri müslim kişilerden özel eğitim almış olanlar yapılacak sınav sonunda girmeye hak kazandıkları sınıfa kayıt edilirler. Okula kayıt edilecek öğrencinin önce memleket hekiminden sağlık raporu ve aşı kağıdı kimlik belgesi ve bitirdiği okulun diploması hazır olmalıdır. Birinci sınıfa kayıt olacaklar yaşça 11 ‘den az 15 yaşından fazla olmamalı. Diğer sınıflara alınacaklarında buna uygun olma şartı vardır. Okul ücretinin ödenmesi ve okul yönetimi ile ders programları:

Okulun ücreti 12 Osmanlı Altınıdır ve bu taksitle alınır. Şöyle ki: Birinci taksit 4,. üç ay sonra ikinci taksit için 4, bundan üç ay sonra son taksit olan 4 Osmanlı Lirası ödenir.

Yatılı öğrenciye verilecek eşyanın cinsi ve miktarı da şöyledir:

4 adet gömlek, 4 adet don, 6 adet mendil, 4 çift çorap, 2 adet fes ve postal, üç yüz havlusu, 3 çift iskarpin, 2 adet pantolon, 1 yelek, her iki yılda bir kaput. Birinci sınıfta olan öğrenciye adı geçen eşyadan   fazla   olarak 2   kat elbise verilir.
Yatılı öğrenciye sabahleyin kahvaltı olmak üzere et suyu çorba, öğle ve akşam yemeklerinde meyve dahil bir çeşidi et olmak şartıyla üç çeşit yemek verilir.

Yatılı öğrenciye günlük verilecek yemeğin miktarı:
600 gr. Ekmek
80 gr. pirinç (çorba için)
70 gr. kuru sebze 60 gr. Un
2 adet yumurta
250 gr. Et suyu (sabahları)
160 gr. Sebze
250 gr. Patates
90 gr. Şeker

Kışın haftada iki defa yumurta verileceği gibi, yazın ve kışın iki defa tatlı verilir.

Öğrenci gece ve gündüz Müdür, Müdürbaş yardımcısı ile yüksek okul mezunlarından üç yardımcının gözetiminde tutulur. Muallim efendiler geceleri yatakhanede kaldıkları gibi ayrıca bekçileriler yatakhaneleri dolaşıp öğrencilerin güvenliğini sağlarlar. Sabah ve gece müzakerelerinde yardımcılar öğrencinin yanında bulunup derslerle ilgili sorunlarına yardım ederler. Cuma geceleri ve tatil günlerinde okulda kalabilirler. Hasta olan öğrenciler her gün okula devam eden hekim tarafından tedavi edilir, ilaçlar dahi okul idaresince verilir.

Okulun ders programı aşağıda gösterilmiştir:
1. yıl: Ulum-u diniye, sarf-ı Arabi, Türkçe, hisap, coğrafya, hat, resim.
2. yıl: Ulum-u diniye, sarf-ı Arabi, sarf-ı Farisi, sarf-ı Osmani, hisap, coğrafya, tarih-i İslam, hat, resim.
3. yıl: Ulum-u diniye, sarf-ı Arabi, sarf-ı Farisi, nahv-i Osmani, hisap, coğrafya, tarih-i Osmani, Fransızca, hendese, hat, resim.
4. yıl: Ulumu diniye, nahvi Arabi, Farisi, gülistan, Türkçe, inşa ve kitabet, hisap, nazari coğrafya, tarihi umumi, Fransızca, hat, resim.
5. yıl: Ulumu diniye, Arabi mantık, Türkçe, inşa ve kitabet, coğrafya, tarihi umumi, Fransızca, hendese, malumatı fenniye, usulü defter, hat, resim.
6. yıl: Ulumu diniye, edebiyat, Fransızca, cebir, coğrafya, zirai ve ticaret ve sanayi, hikmet-i tıbbiye, kimya-i madeni, kavanin ve resim.
7. yıl: Ulumu diniye, edebiyat ve ahlak, tarihi umumi, Fransızca, cebir, hendese, mesleset, kozmoğrafya, makine, hikmeti tıbbiye, kimya-i uzuvi, ilmi mevalid, kavanin ve resim. (7)
Yukarıdaki satırlar okul idaresinin o tarihlerde öğrencilerinin eğitim sağlık ve beslenmeleri ile giyimlerine karşı ne kadar çok özenli davrandıklarının göstergesidir. Daha sonraları Edirne Erkek Lisesinde okul doktorluğu ve sağlık bilgisi öğretmenliği de yapmış bulunan Dr. Rıfat Osman bey hatıratında bakınız o yılların Edirne İdadisini nasıl anlatıyor:

Öğrencilerin yirmisi yatılı ve yüz onbiri gündüzlüdür. Aladdin adında bir müdür yönetiminde olup sekiz kişilik bir yönetim ve onaltı öğretmenden oluşan ders kurulu bulunmaktadır. Ders kurulunda ittihat fırkasından Mebus (milletvekili) çıkanarapça hocası Fehmi efendi ve Büyük Millet Meclisinde mebus bulunan Mazhar Bey görülmektedir.

Bu okul tedrisatı talim ve terbiyesi ile vilayet ve etrafının ve bir kısım Bulgaristan gençlerinin yetiştirilmelerinde pek ziyade etkili olmuştur. Çoğu hayatta olup bu okulu bitiren Edirneliler öğretimin olumluluğuna tanıklık ederler. Halen Edirnede çalışan Avukat Cevdet Şakir, Kulak-Burun-Boğaz Hastalıkları uzmanı Fuat Mazlum eski belediye başkanlarından Müftü Zade Şerif (Süleyman Bilgen’in babası) ve Zağralı İbrahim beyler bu okuldan yetişen seçkin Edirnelilerdir. ‘ (8)
Doktor Rıfat Osman Beyin verdiği örnekler sadece Edirnede ikamet eden kişilerdir. Oysa ki ülkenin diğer şehirlerine yayılmış daha nice Edirne İdadisi mezunu bulunmaktadır. Ünlü hikayecimiz Memduh Şevket Esendal İlk Milli Sigorta teşkilatının kurucusu M. Rabbani Tunaman Ünlü Eğitimci ve İstanbul Erkek Lisesinin efsanevi müdürü Celal   Ferdi   Gökçay   da   bunlardan   bazılarıdır.

______________________________________
(5) Bu gün bulunmayan , İl ile İlçe arasında bir idari bölüm.
(6) Karma, ancak buradan karmadan maksat, kız ve erkek öğrencilerin birlikte eğitim görmeleri değildir. Burada kastedilen anlam, Osmanlı toplumunu oluşturan değişik din ve etnik kökenden gelen öğrencilerin, birlikte aynı okulda eğitim görmeleridir. Çünkü değişik dini ve etnik grupların kendi okulları vardı.
(7) Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazancıgil, Öğ. Gör. Nilüfer Gökçe, Ender Bilar “Edirne’nin Eğitim Tarihi (İlk-Orta Öğretim) 1361 -2005” Sahife: 121-122-123
(8) Yrd. Doç. Dr. Ratip Kazancıgil, Öğ. Gör. Nilüfer Gökçe, Ender Bilar “Edirne’nin Eğitim Tarihi (İlk – Orta Öğretim) 1361 – 2005” Sahife: 253